Koszty sądowe – zwolnienie z urzędu z opłat i kosztów sądowych w sprawach cywilnych

Praktyka wskazuje, że wciąż wiele osób nie ma konkretnej wiedzy na temat tego, iż istnieje zwolnienie z kosztów sądowych(i opłat) uregulowane w ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (Dz.U. Nr 167, poz. 1398).

Przede wszystkim zaznaczyć należy, że koszty sądowe to opłaty i wydatki. Opłaty Sąd pobiera np. od pozwu (zazwyczaj 5% wartości przedmiotu sporu) albo apelacji, natomiast wydatki to np. koszt przesłuchania świadka poza siedzibą sądu albo zwrot kosztów stawiennictwa świadka na rozprawę albo opinii biegłego. Ustawa wskazuje na obligatoryjne zwolnienie z obowiązku opłat w związku z określonym przedmiotem sprawy oraz zwolnienie od kosztów sądowych w zależności od podmiotu – osoby wszczynającej postępowanie. Pierwsza sytuacja została określona w art. 95 ustawy wskazującym, że nie pobiera się opłat od:

• wniosku o udzielenie zabezpieczenia, zgłoszonego w piśmie rozpoczynającym postępowanie (np. wniosku zgłoszonego razem z powództwem o zasądzenie alimentów);

• wniosku o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką oraz o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka;

• wniosku o przesłuchanie świadka testamentu ustnego (-gdy zaistniała obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu nie było możliwe lub jest bardzo utrudnione, a spadkodawca oświadczył ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków);

• wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz o zwolnienie z obowiązków wykonawcy testamentu; będącego podstawą wszczęcia przez sąd postępowania z urzędu, a także od pism składanych sądowi opiekuńczemu w wykonaniu obowiązku wynikającego z ustawy albo nałożonego przez ten sąd;

• pozwu o odszkodowanie, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Dz.U. Nr 233, poz. 1955), czyli np. stanu wojennego, stanu wyjątkowego lub stanu klęski żywiołowej;

• zażalenia na postanowienie sądu dotyczące wysokości opłaty albo wysokości wydatków;

• od opłat od skargi na orzeczenie referendarza sądowego i zażalenia w elektronicznym postępowaniu upominawczym; • od wniosku, zażalenia i apelacji nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich;

• skargi na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych;

• zażalenia na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia oraz odmowa ustanowienia adwokata lub radcy prawnego lub ich odwołanie;

• skargi na orzeczenie referendarza sądowego w przedmiocie odmowy ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Druga sytuacja została określona w art. 96 ustawy wskazującym, że nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych:

• strona dochodząca ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych;

• strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów;

• strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone (np. pozbawiających wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia);

• pracownik wnoszący powództwo lub strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art. 35 i 36;

• strona w sprawach związanych z ochroną zdrowia psychicznego;

• osoba ubezwłasnowolniona w sprawach o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia; • strona, która została zwolniona od kosztów sądowych przez sąd – w zakresie przyznanego jej zwolnienia.