Spadek (zwany masą spadkową) to ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, czyli zarówno majątek jak i zobowiązania (długi).
Spadkobierca staje się nabywcą spadku już w chwili śmierci spadkodawcy (otwarcie spadku). Sądem właściwym miejscowo do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania.
Do czasu działu spadku cały spadek pozostaje we współwłasności spadkobierców – wspólność majątkowa. Z chwilą działu spadku poszczególnym spadkobiercom zostają przyznane określone prawa majątkowe (z ewentualnymi spłatami lub dopłatami).
Dział spadku (zniesienie wspólności) może nastąpić w drodze zgodnej umowy (akt notarialny sporządzony przez notariusza) bądź na skutek orzeczenia sądu (w postępowaniu nieprocesowym) wydanego po złożeniu wniosku o dział spadku przez spadkobiercę (albo reprezentującego spadkodawcę pełnomocnika).
W postępowaniu sądowym nieprocesowym o dział spadku mogą ponadto powstać:
– spory w przedmiocie uprawnienia do żądania działu spadku;
– spory w przedmiocie ustalenia, czy dany przedmiot należy do spadku;
– roszczenia o ustalenie istnienia zapisów, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku;
– roszczenia z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych;
– roszczenia z tytułu pobranych pożytków i innych przychodów;
– roszczenia z tytułu poczynionych na spadek nakładów;
– roszczenia z tytułu spłaconych długów spadkowych;
– żądania zaliczenia darowizn na schedę spadkową;
– żądanie stwierdzenia nabycia spadku;
– żądania uznania rozporządzenia udziałem w przedmiocie należącym do spadku za bezskuteczne.
Roszczenia o zachowek i wykonanie zapisu nie mogą być rozpatrywane w sprawach o dział spadku – właściwy jest tryb procesu na skutek złożonego pozwu o zapłatę.
Jednak zgodnie z wciąż aktualnym postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1968 r. sygn. akt III CRN 209/68: „W postępowaniu o dział spadku sąd nie może rozstrzygać o roszczeniach zapisobierców przeciwko spadkobiercom w wykonanie zapisu, chyba że zapisobierca jest jednocześnie spadkobiercą dzielonego spadku.”
Zaznaczyć należy, iż przedmiotem działu spadku jest majątek spadkowy, czyli tylko i wyłącznie aktywa spadku, czyli działem może być objęty stan czynny spadku (w uproszeniu nieruchomości i ruchomości). Podział długów następuje z mocy samego prawa i wynika z dokonania działu aktywów.
Jeżeli majątek spadkowy nie ma składników to brak podstaw do wszczęcia postępowania o dział spadku i Kancelaria Adwokacka nie powinna podjąć się takiej czynności. Natomiast w przypadku istnienia samych tylko długów przydatne jest uzyskanie spisu inwentarza (urzędowego potwierdzenia składników majątku zmarłego i długów).
Postępowanie o dział spadku można uzupełnić, tzn. jeśli prawomocne postanowienie o dziale spadku nie objęło wszystkich składników majątku spadkowego, każdy ze spadkobierców może wystąpić w odrębnym postępowaniu o przeprowadzenie działu uzupełniającego odnośnie składników majątku, które nie zostały uwzględnione w pierwszym orzeczeniu. Taka sytuacja może zaistnieć w wyniku: zatajenia, przeoczenia, ukrycia lub ujawnienia jedynie części przedmiotów spadkowych. Osoba, która zatai składniki majątku, będzie po ich ujawnieniu partycypowała w podziale, ale może ponieść odpowiedzialność karną m.in. za składanie fałszywych zeznań.
Sądem właściwym do rozpoznania sprawy będzie zawsze Sąd Rejonowy właściwy miejscowo, czyli sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli nie można ustalić miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce (spadkodawca mieszkał zagranicą) to właściwy wyłącznie będzie sąd miejsca w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Jeśli majątek znajduje się na obszarze właściwości więcej niż jednego sądu to wnioskodawca ma prawo wyboru sądu. Natomiast w przypadku niemożności ustalenia ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce ani miejsca w którym znajduje się majątek spadkowy, właściwy będzie Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie. Dlatego we wniosku zawsze należy uzasadnić właściwość miejscową, czyli dlaczego złożyło się wniosek właśnie w tym sądzie.
Jednak zauważyć należy, że na żądanie uczestnika zgłoszone najpóźniej na pierwszej rozprawie sąd spadku (sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy) może przekazać sprawę sądowi rejonowemu w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub jego znaczna część albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy. Oczywiście Sąd może, czyli nie musi uwzględnić wniosku i przekazać sprawy. Na postanowienie w przedmiocie przekazania przysługuje zażalenie, natomiast na odmowę przekazania nie przysługuje zażalenie (orzeczenie niezaskarżalne).
Uczestnikami postępowania (którzy mogą wstąpić do postępowania, ale nie mogą złożyć wniosku o dział spadku) są syndyk, prokurator, wierzyciel spadkobiercy oraz inne osoby, jeżeli wykażą, iż wynik postępowania będzie miał wpływ na ich prawa.
Wniosku o dział spadku nie będą mogli zgłosić spadkobiercy, którzy spadek odrzucili, zrzekli się dziedziczenia, uznani za niegodnych oraz małżonek, który został wyłączony od dziedziczenia, a także spadkobierca, który zbył swój udział. Nabywca udziału w spadku będzie mógł zgłosić wniosek o dział spadku.
Wniosek o dział spadku powinien zawierać:
1. dokładne określenie żądania,
2. przytoczenie okoliczności faktycznych,
3. oznaczenie wartości przedmiotu działu spadku,
4. przytoczenie okoliczności uzasadniających właściwość sądu.
Zaznaczyć jednak należy, że sąd nie jest związany żądaniem spadkodawcy odnoszącym się do wskazania treści orzeczenia.
We wniosku zamieścić należy:
1) datę zgonu spadkodawcy,
2) wskazanie, czy zostało przeprowadzone postępowanie o dział spadku lub został zarejestrowany akt dziedziczenia,
3) podać spadkobierców i ich udziały w spadku,
4) wskazać, czy został sporządzony testament,
5) przedstawić wszelkie możliwe dane odnośnie majątku np odpisy ksiąg wieczystych.
Dodatkowe informacje odnośnie zachowku:
Kancelaria Adwokacka