Przedawnienie ( pozbawienie ) wykonalności wyroku albo nakazu zapłaty
Przedawnienie wykonalności jest określeniem potocznym, bowiem tytuł wykonawczy pozbawia się wykonalności ze względu na przedawnienie roszczenia objętego tytułem wykonawczym. Tytułem wykonawczym będzie m. in. orzeczenie Sądu (wyrok albo nakaz zapłaty) po nadaniu klauzuli wykonalności. Klauzula wykonalności to postanowienie Sądu stwierdzające, że orzeczenie jest prawomocne i można na jego podstawie prowadzić egzekucje.
Wniesienie pozwu do Sądu zmienia sytuację prawną roszczenia wierzyciela. Wydanie przez Sąd nakazu zapłaty (albo wyroku) sprawia, że inaczej liczymy przedawnienie. Nie ma już znaczenia czy dług powstał z umowy o dzieło (2 lata), czy z umowy pożyczki (3 lata). Od momentu wydania przez Sąd wyroku/nakazu zapłaty, przedawnić może się tylko to orzeczenie, w całości, albo tylko w zakresie odsetek. Przedawnia się roszczenie zawarte w orzeczeniu Sądu (bez względu na to na jakiej podstawie zostało wydane).
W nakazie zapłaty (albo wyroku) jest kwota główna i odsetki (ustawowe, maksymalne itd) oraz koszty postępowania.
Od 21 sierpnia 2019 roku komornik sądowy ma ustawowy obowiązek odmowy wszczęcia egzekucji w zakresie roszczenia które uległo przedawnieniu, przy jednoczesnym zweryfikowaniu czy zaistniały przewidzianej przepisami czynności prawne przerywające bieg przedawnienia. Urzędowy obowiązek nie dotyczy roszczenia w zakresie odsetek od kwoty głównej. Zatem komornik sądowy odmawia wszczęcia egzekucji tylko wtedy jeśli przedawnieniu uległo całe roszczenie objęte tytułem wykonawczym (czyli minął termin 6 lat liczonych na koniec roku od ostatniej czynności przerywającej bieg przedawnienia roszczenia objętego tytułem wykonawczym)
Art. 125 kodeksu cywilnego: Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat.
Art. 123 § 1 kodeksu cywilnego: „Bieg przedawnienia przerywa się:
– złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności (w tym na rzecz nabywcy długu – art. 788 kpc);
– wszczęcie egzekucji komorniczej (przedawnienie zaczyna bieg od nowa od dnia umorzenia egzekucji);
– uznanie roszczenia, czyli obietnica zapłacenia długu a tym bardziej spłacanie wierzyciela.
Do 9 lipca 2018 roku obowiązywał 10 letni termin przedawnienia tytułu wykonawczego. Obecnie to 6 lat liczone na koniec roku (31 grudnia).
Do wyroków wydanych przed 9 lipca 2018 roku mają zastosowanie przepisy przejściowe. W ustawie która zmieniła art. 125 k.c. z dniem 9 lipca 2018 r. tj. w ustawie z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw dotycząca zmiany przepisów w zakresie przedawnienia roszczeń, stwierdzono, że:
„Art. 5. 1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. 2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.”
Przedawnienie odsetek wynosi 3 lata, a przedawnienie kwoty głównej to 6 lat (liczone na dzień 31 grudnia) albo ewentualnie 10 lat. Precyzując. Od 9 lipca 2018 r. obowiązuje termin 6 lat, ale termin 6 lat możemy liczy dopiero od 9 lipca 2018 roku. Zatem wyrok prawomocny z dniem 2 maja 2016 roku przedawni się 31 grudnia 2024 r. zamiast 2 maja 2026 r., czyli po około 8 latach, ale dług z 1 kwietnia 2013 r. przedawni się po 10 latach, czyli 1 kwietnia 2023 roku. Skrócenie do 6 lat działa dopiero od 9 lipca 2018 r. – im bliżej tej daty tym krótszy okres przedawnienia dla „starych nakazów”.
Nadto przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują możliwość wniesienia powództwa opozycyjnego.
Podstawą prawną pozwu o pozbawienie wykonalności jest art 840 § 1 pkt 2 kpc: „Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.”
Jednak przed złożeniem pozwu o pozbawienie wykonalności (albo zwrot pieniędzy) warto ustalić, czy zaskarżany wyrok (albo nakaz zapłaty) oparty jest na przedawnionym długu, i czy pozwany dłużnik został prawidłowo zawiadomiony o sprawie sądowej (gdyż wierzyciele często wskazywali Sądowi nieaktualny adres zamieszkania pozwanego dłużnika). Bowiem wówczas mniejszym kosztem można uchylić prawomocne orzeczenie wnosząc sprzeciw (zarzuty) wraz z wnioskiem obalającym skuteczność doręczenia (wykazania, że wierzyciel nie podał w pozwie prawidłowego adresu zamieszkania).
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 sierpnia 2018 r. (sygn. akt V ACa 611/17): „Zmiana stanu prawnego jest zdarzeniem, o którym mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., gdy powoduje, że zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym w części lub całości wygasło.”
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2017 r. (sygn. akt I PZ 7/17): ” Artykuł 840 § 1 pkt 2 k.p.c. stwarza podstawę do zwalczania tytułu wykonawczego w przypadku, gdy już po powstaniu tytułu egzekucyjnego zaszły zdarzenia prowadzące do wygaśnięcia zobowiązania lub zdarzenia, wskutek których zobowiązanie nie może być egzekwowane. Rozróżnia się zdarzenia zależne od woli stron (np. spełnienie świadczenia, potrącenie) oraz niezależne od woli stron (m.in. przedawnienie roszczenia, niemożność świadczenia wskutek okoliczności, za które dłużnik nie odpowiada). W przypadku gdy tytułem wykonawczym jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo opozycyjne na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, lub na zarzucie spełnienia świadczenia, tylko jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 maja 2017 r. (sygn. akt I ACa 763/16): „Podniesienie zarzutu przedawnienia jest prawem dłużnika i może on z niego skorzystać zawsze, chyba że się tego prawa wyraźnie zrzekł. Wszczęcie egzekucji prowadzi zaś tylko do przerwania biegu przedawnienia i to tylko takich roszczeń, których termin przedawnienia jeszcze nie upłynął, ale nie może dłużnika prawa do podniesienia zarzutu przedawnienia, a w konsekwencji do uchylenia się od spełnienia przedawnionego roszczenia pozbawić. Ponadto podkreślić też trzeba w toku egzekucji dłużnik ma możliwość podniesienia zarzutu przedawnienia wyłącznie w postępowaniu o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, a tocząca się egzekucja nie może dłużnika pozbawić prawa do skorzystania z zarzutu przedawnienia. Oznacza to, że kwestia zaliczania przez komornika wyegzekwowanych kwot dla oceny zarzutu przedawnienia nie może być decydująca.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 marca 2016 roku (sygn. akt I ACa 1758/15): „Zgodnie z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. podstawą powództwa opozycyjnego mogą być tego rodzaju zdarzenia, które zaszły po powstaniu tytułu egzekucyjnego i spowodowały wygaśnięcie zobowiązania dłużnika lub niemożność jego egzekwowania. Zdarzenia w rozumieniu powyższego przepisu określają wyłącznie przepisy prawa materialnego. Do zdarzeń powodujących wygaśnięcie zobowiązania zalicza się: wykonanie zobowiązania, zrzeczenie się roszczenia przez wierzyciela, potrącenie, świadczenie w miejsce wypełnienia, odnowienie, wydanie wyroku, który zapadł na korzyść jednego z dłużników solidarnych, jeżeli uwzględnia zarzuty, które są wszystkim dłużnikom solidarnym wspólne, zmianę wierzyciela, zmianę stosunków, z powodu których zobowiązanie albo obowiązek gaśnie lub ulega ograniczeniu, zmianę wierzyciela, dokonanie świadczenia przez dłużnika po wszczęciu egzekucji, ziszczenie się warunku rozwiązującego, odnowienie zobowiązania, dobrowolne zwolnienie dłużnika od długu lub rozwiązanie ugody. Natomiast skutek w postaci niemożności egzekwowania zobowiązania wywierają w szczególności takie zdarzenia materialnoprawne, jak: prolongata terminu spełnienia świadczenia, rozłożenie świadczenia na raty, przedawnienie roszczenia.”
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 czerwca 2015 r. (sygn. akt I ACa 301/15): „Zgodnie z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie. Skutek w postaci wygaśnięcia zobowiązania wywierają w szczególności takie zdarzenia materialnoprawne, jak: wykonanie zobowiązania przez spełnienie świadczenia zgodnie z jego treścią, potrącenie, odnowienie, zwolnienie z długu, świadczenie w miejsce spełnienia (datio in solutum). Natomiast skutek w postaci niemożności egzekwowania zobowiązania wywierają w szczególności takie zdarzenia materialnoprawne, jak: prolongata terminu spełnienia świadczenia, rozłożenie świadczenia na raty, przedawnienie roszczenia.”
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2015 r. (sygn. akt CSK 272/14): „Przedawnienie roszczenia stwierdzonego tytułem wykonawczym może nastąpić po jego uzyskaniu, a więc po wydaniu prawomocnego orzeczenia. Nie może więc być mowy o podważaniu w sprawie takiego prawomocnego wyroku posiadającego przymiot powagi rzeczy osądzonej, skoro roszczenia nie skonkretyzowane również ulegają przedawnieniu (art. 125 § 1 k.c.). Następstwem upływu tego przedawnienia jest uprawnienie dłużnika do uchylenia się od obowiązku zaspokojenia przedawnionego roszczenia. Artykuł 840 k.p.c. nie uzależnia skuteczności zarzutu przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym wyrokiem od podniesienia go w konkretnym postępowaniu. Z żadnego też unormowania nie wynika, jakoby skuteczność podniesienia zarzutu przedawnienia była uzależniona od zgłoszenia go w postępowaniu toczącym się na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.” (…) „Przedmiot i cel powództwa przeciwegzekucyjnego oraz roszczenia o zwrot wyegzekwowanego świadczenia są różne. Przedmiotem sporu przy powództwie opozycyjnym jest wykonalność wyroku i wystąpienie zdarzeń stanowiących jego przesłanki wymienione w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. W razie uwzględnienia tego powództwa, w tym zakresie nie może być już prowadzona egzekucja. Natomiast w postępowaniu o zwrot niesłusznie ściągniętego świadczenia, a więc które nie było zaskarżalne, przedmiotem postępowania jest np. określona kwota, a nie pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego. W tym postępowaniu wykonalność tytułu wykonawczego nie ma prejudycjalnego znaczenia, gdyż w tym wypadku sąd nie bada tej kwestii, ale fakt wystąpienia zdarzenia, którego skutkiem jest wygaśnięcie zobowiązania przed jego wyegzekwowaniem, czy też ze względu na jego naturalność niemożność jego spełnienia wbrew woli dłużnika.”
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2015 r. (sygn. akt IV CSK 133/14): „Sprzedaż wierzytelności powoduje, że wystawiony wcześniej tytuł egzekucyjny traci podstawę prawną, a nadaną mu klauzulę wykonalności sąd powinien uchylić.
Powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności dłużnik może wytoczyć, o ile istnieją ku temu podstawy przewidziane w powołanym przepisie, po powstaniu tytułu wykonawczego, czyli po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Skarżący nietrafnie dowodzi, że może nastąpić to dopiero po wszczęciu egzekucji. Pogląd taki, w odniesieniu do powództwa opozycyjnego, nie ma oparcia w przepisach, skoro art. 840 k.p.c. takiego ograniczenia czasowego nie zawiera a wprost stanowi o pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności. Powództwo może być wytoczone niezależnie od tego, czy przeciwko dłużnikowi została już wszczęta egzekucja, istotne jest jedynie by zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym było wymagalne. Wówczas dłużnik może żądać pozbawienia (ograniczenia) wykonalności tytułu wykonawczego tak długo, jak długo zachodzi możliwość wykonania tego tytułu. W doktrynie zasadnie wskazuje się, że samo istnienie możności wykonania tytułu wykonawczego, czyli zdolności do egzekucji, pozwala na wystąpienie z powództwem zmierzającym do uniemożliwienia przeprowadzenia egzekucji z tego tytułu wykonawczego.”
Kancelaria Adwokacka