Podział majątku wspólnego małżonków po rozwodzie

Legionowo adwokatWarunkiem podziału majątku wspólnego małżonków jest zniesienie ustawowej wspólności majątkowej na podstawie umowy bądź orzeczenia sądu (orzeczenia o rozwodzie albo o ustanowieniu rozdzielności majątkowej). Wspólność powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa o ile strony nie postanowiły inaczej. Od tego momentu przedmioty majątkowe nabyte przez jednego lub oboje małżonków, będą stanowić majątek wspólny. Niemniej w majątku osobistym każdego z małżonków pozostaną przede wszystkim przedmioty majątkowe: nabyte przed powstaniem wspólności, nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca postanowił inaczej), służące do zaspokajania osobistych potrzeb oraz prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, a także wszystko co zostało nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Zatem jeżeli małżonek kupił wcześniej mieszkanie i sprzedał w trakcie małżeństwa, a następnie za te pieniądze kupił nowe mieszkanie, to będzie ono stanowić jego majątek osobisty (wyłączną własność). Jeżeli jednak to mieszkanie zostanie komuś wynajęte, to czynsz będzie stanowił dochód obojga małżonków (będzie składnikiem wspólności majątkowej).

 Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 24 października 1996 r. (sygn. akt II CKU 10/96) z chwilą ustania wspólności ustawowej wspólność ta – dotychczas bezudziałowa – uległa przekształceniu. Od tej chwili małżonkowie mieli równe udziały w majątku wspólnym, stanowiącym ich dorobek, niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z nich przyczynił się do jego powstania (art. 43 § 1 kro).

Jednocześnie warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu – art. 43 § 2 kro (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 listopada 2002 r. sygn. akt III CKN 1018/2000). Natomiast przy ocenie istnienia „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 kro należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 października 1974 r., sygn. akt III CRN 190/74). Ponadto art. 43 § 2 kro może mieć zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 26 listopada 1973 r., sygn. akt III CRN 227/73).

Natomiast w postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 maja 2011 r. (sygn. akt II CSK 495/2010) stwierdzono, iż w przypadku rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jak w niniejszej sprawie o stanie majątku podlegającego podziałowi decyduje chwila ustania małżeństwa, o wartości tego majątku – chwila dokonywania podziału, czyli orzekania o tym podziale (np wartość nieruchomości z daty rozstrzygania sprawy)

 Należy pamiętać, iż podział majątku wspólnego może nastąpić w drodze zgodnej umowy pisemnej bądź orzeczenia sądu po często burzliwej walce. Jeżeli w skład majątku wchodzi nieruchomość nie wystarczy umowa pisemna i konieczny będzie akt notarialny, którego koszt wyniesie w zależności od wartości majątku od kwoty 100 zł do sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku. Zatem paradoksalnie  tańszym choć odleglejszym czasowo rozwiązaniem może być złożenie wniosku o podział majątku dorobkowego w Sądzie Rejonowym miejsca położenia majątku. Wówczas należy uiścić opłatę stałą w kwocie 1000 zł, chyba że wniosek zawiera zgodny projekt podziału majątku, wtedy opłata wynosi kwotę 300 złotych.

Ponadto pamiętajmy, że udziały w majątku wspólnym są równe, ale można we wniosku o podział majątku domagać się ustalenia innych proporcji udziałów np 4/10 i 6/10. Ustalając nierówne udziały Sąd uwzględnienia stopień, w jakim każda ze stron przyczyniła się do powstania majątku, przy czym bierze także pod uwagę nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Ciekawostką jest, że zgodnie z art. 126 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, po rozwiązaniu małżeństwa środki zgromadzone na rachunku członka funduszu, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu.

Inne ciekawostki:

W postępowaniu o podział majątku wspólnego skład, wartość majątku ulegającego podziałowi ustala sąd (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 grudnia 2008 r. (sygn akt II CSK 356/2008).

W postępowaniu apelacyjnym nie można żądać ustalenia nierównych udziałów w sprawie o podział majątku wspólnego, jeżeli przed sądem I instancji takie żądanie nie było zgłoszone (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 6 kwietnia 1998 r. (sygn. akt I CKN 1113/97).

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 października 1997 r. (sygn. akt II CKN 395/97) o zwrocie wydatków i nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji.

Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 24 lutego 1989 r. (sygn. akt I CR 105/89) wskazano, iż w czasie trwania wspólności ustawowej małżonek, który wspólnie ze swym małżonkiem wzniósł budynek na gruncie, stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, nie może żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej.

W postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 stycznia 2010 r. (sygn. akt I CSK 205/2009) przy podziale majątku wspólnego po rozwodzie sąd musi, ustalając wartość nieruchomości, uwzględnić ciążący na niej dług zabezpieczony hipotecznie.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 września 2004 r. II CK 538/2003, : przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenie zmieniające rzeczywistą wartość tych składników majątkowych, w szczególności obciążenie o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką i prawami dożywocia. Wartość takich obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczeniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym”.

Nadto w postanowieniu Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 stycznia 2010 r. (sygn. akt I CSK 207/2009) zauważono, iż żądanie zwrotu nakładów na majątek wspólny jest co do zasady niezależne od tego, czy przedmiot, na który poniesiono ten nakład, wchodzi jeszcze do majątków wspólników.

Ponadto w bardzo ważnym orzeczeniu Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 grudnia 1978 r. (sygn akt III CRN 194/78) podkreślono, że długów zaciągniętych przez oboje małżonków nie można rozliczać przy podziale wspólnego majątku, gdyż mimo takiego podziału dług nadal się utrzymuje. Przerzucenie długu na jednego z małżonków godziłoby w prawa wierzycieli. Jeśli dług zaciągnięty przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej został zużyty na majątek wspólny i spłacony w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, to tak spłacona należność przestaje być długiem i przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz tego małżonka, który dokonał zapłaty. Roszczenie takie podlega rozliczeniu na podstawie art. 45 kro.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 13 marca 1981 r. (sygn. akt III CRN 35/81): jeżeli poczyniono nakłady z majątku wspólnego małżonków na majątek odrębny jednego z nich, to przy podziale majątku wspólnego, po ustaniu wspólności ustawowej, małżonek ten jest obowiązany rozliczyć się z uczestnikami postępowania z kwoty nakładów z majątku wspólnego na jego majątek odrębny stosownie do przysługującego mu udziału w majątku wspólnym. Tak więc nie jest dopuszczalne przydzielenie równowartości nakładów obojgu byłbym małżonkom po połowie, skoro bowiem wnioskodawczyni zatrzymuje całe nakłady dokonane na jej majątek odrębny, choć udział w kwocie pochodzącej z majątku wspólnego na te nakłady ma również uczestnik postępowania, to konsekwencją tego jest uznanie, że wnioskodawczyni powinna mu zwrócić połowę tej kwoty.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 kwietnia 1970 r. (sygn. akt  III CRN 90/70):  przepis art. 45 § 1 kro normuje jedynie obowiązek zwrotu przez małżonka wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na jego majątek odrębny, jak również prawo domagania się zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Nie są natomiast objęte dyspozycją powyższego przepisu i nie podlegają wyrównaniom przy podziale majątku wspólnego wydatki i nakłady poczynione kosztem majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego. Rozliczenia te podlegają ogólnym normom prawa i postępowania cywilnego, nakazującym dochodzenie przez byłych małżonków roszczeń, które nie są objęte przepisem art. 45 § 1 kro w postępowaniu procesowym.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 kwietnia 2000 roku (sygn. akt V CKN 25/2000) Treść powołanego w kasacji art. 45 KRO, wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, nie wyczerpuje zakresu tych ewentualnych rozliczeń między małżonkami, dotyczących czasu, kiedy pozostawali oni we wspólności majątkowej. Każdy bowiem z małżonków może żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia i roztrwonienia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i swą ogólną podstawę znajduje w art. 415 KC, może zatem obejmować nie tylko powstałą stratę, jak w sprawie, ale i utracone korzyści, które weszłyby do majątku wspólnego. Rozliczenie zaś tej straty przeprowadza się m.in. w sposób, w jaki to uczyniły sądy niższych instancji, mianowicie kwoty, które małżonek obowiązany jest zwrócić na rzecz majątku wspólnego dolicza się do wartości tego majątku, a następnie zalicza na udział małżonka zobowiązanego do zwrotu.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna  z dnia 2 lutego 2005 roku (sygn. akt IV CK 454/2004) :  Nabyty przez małżonków przedmiot majątkowy wchodzi w skład majątku wspólnego, jeżeli małżonkowie inaczej nie postanowili, jednak małżonkowi, z którego majątku odrębnego przeznaczono środki finansowe na ten cel, przysługuje roszczenie o zwrot nakładów z majątku odrębnego na majątek wspólny.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 11 marca 1985 roku (sygn. akt III CZP 7/85) : Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego współmałżonka, może w postępowaniu o podział majątku dorobkowego – na podstawie art. 231 kc żądać przeniesienia własności udziału w tej nieruchomości na swoją rzecz.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, z dnia 5 października 1990 roku (sygn. akt III CZP 55/90) : Wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania.

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 25 lipca 1986 roku (sygn. akt III CZP 37/86): Współmałżonek, który przed powstaniem wspólności ustawowej dokonał z majątku odrębnego nakładów na nieruchomość stanowiącą własność osób trzecich, może żądać zwrotu tych nakładów, jeżeli po powstaniu wspólności ustawowej nieruchomość ta weszła w skład majątku wspólnego, a małżonkowie w drodze umowy nie rozszerzyli wspólności ustawowej na tego rodzaju nakłady.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 stycznia 2010 roku (sygn. akt I CSK 207/2009) : Żądanie zwrotu nakładów na majątek wspólny jest co do zasady niezależne od tego, czy przedmiot, na który poniesiono ten nakład, wchodzi jeszcze do majątków wspólników.

Na wstępie wskazałem opcję złożenia pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej – jest to możliwość uzyskania rozdzielności majątkowej bez potrzeby wnoszenia pozwu o rozwód i pomimo braku zgody współmałżonka. Dodatkowo można wnosić o ustanowienie takiej rozdzielności z datą wsteczną np datą rozpoczęcia życia w rozłączeniu. Złożenie takiego pozwu może okazać się istotne w kontekście kredytów – większość banków udziela kredytów do 20 tysięcy złotych bez zgody współmałżonka. Wspominam o tym bowiem zdarza się, iż współmałżonek zostaje obciążany długami małżonka z którym pozostaje w faktycznej separacji.

Dodatkowe informacje:

Kancelaria Adwokacka
Następny artykuł Poprzedni artykuł
tel. kom. 664 176 197

kancelaria@dziurkiewicz.eu


Adres:
Łukasz Dziurkiewicz
Kancelaria Adwokacka
Aleja Niepodległości 12 lok. 40
39-300 Mielec

Godziny urzędowania:
pon.-pią. 10.00-18.00

Przelewy: Bank Pekao S.A. nr rachunku:
85 1950 0001 2006 0151 9718 0002
kod SWIFT Bank Pekao S.A. : PKOPPLPW