Kancelaria AdwokackaADWOKAT W POSTĘPOWANIU KARNYM PRZYGOTOWAWCZYM
Obrońca, którym może być tylko adwokat, w postępowaniu przygotowawczym może zostać ustanowiony na kilka sposobów:
– poprzez ustanowienie z urzędu przez Sąd Rejonowy albo Sąd Okręgowy właściwy miejscowo
– osobiście, gdy dana osoba spodziewa się postawienia zarzutów i sama zgłasza się do adwokata
– osobiście, gdy danej osobie zostały już przedstawione zarzuty i również sama zgłasza się do adwokata
– osoba trzecia, gdy osoba podejrzana została zatrzymana lub tymczasowo aresztowana i sama nie ustanowiła obrońcy
Na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego zatrzymanemu przysługuje niezwłoczny kontakt z adwokatem – najczęściej chodzi tu o kontakt telefoniczny z powodu jego szybkości, ponadto zatrzymany ma prawo do bezpośredniej rozmowy ze swoim obrońcą, gdy ten zostanie ustanowiony. Oprócz tego, gdy zatrzymany tego zażąda to organ, który dokonał zatrzymania jest zobowiązany zawiadomić o tym fakcie osoby najbliższe wskazane przez zatrzymanego.
Adwokat, gdy zostanie ustanowiony sprawdza czynności, które organ zatrzymujący dokonał przy bezpośrednim zatrzymaniu podejrzanego – chodzi tu przede wszystkim o to czy zatrzymany został poinformowany o przysługujących mu prawach, czy został poinformowany o przyczynach zatrzymania, czy z zatrzymania sporządzono protokół, czy doręczono zatrzymanemu odpis tego protokołu, czy wszystkie dane dotyczące osoby jak i miejsca oraz czasu zatrzymania są zgodne z rzeczywistością itp.
Obrońca kontroluje powyższe poczynania organu, który dokonał zatrzymania, aby ustalić czy zostały dokonane uchybienia – w przypadku ich wystąpienia analizuje możliwość złożenia zażalenia na zatrzymanie. Chodzi tu również o wartość psychologiczną takiego postępowania adwokata – mianowicie adwokat sumiennie oraz dokładnie podejmujący się obrony, patrzący „na ręce” organom ścigania swoim profesjonalizmem wzmacnia zaufanie klienta, ale również pokazuje organom ścigania, że jest ktoś kto gotowy jest wyliczyć ich uchybienia i nie zawaha się napiętnować wadliwość tych działań przed Sądem.
Adwokat przed złożeniem zażalenia na zatrzymanie musi przede wszystkim przeanalizować jego zasadność – czyli to czy z okoliczności danej sprawy można wywnioskować, że zatrzymanie było niezbędne; legalność – czyli czy zatrzymanie przebiegało z poszanowaniem przepisów prawa; prawidłowość – czyli jego przebieg i sposób wykonania – chodzi tu np. o sytuację wysłania grupy policjantów z długą bronią aby zatrzymać starszego człowieka. Jeżeli wystąpi jakakolwiek z powyższych sytuacji – tzn. adwokat stwierdzi uchybienia w zasadności, legalności lub w sposobie zatrzymania to wtedy zażalenie wydaje się być konieczne.
Zwolnienie zatrzymanego powinno mieć miejsce natychmiast jeżeli:
– ustanie przyczyna zatrzymania
-jeżeli w ciągu 48 h od zatrzymania przez uprawniony organ zatrzymany nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania
– na polecenie sądu lub prokuratora
– jeżeli w ciągu 24 h od przekazania zatrzymanego do dyspozycji sądu nie zostało mu doręczone postanowienie o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.
Należy podkreślić, że powyższe terminy t.j. termin 48 godzin oraz 24 godzin nie mogą być przedłużane kosztem siebie tzn. nie może wystąpić sytuacja, że zatrzymany „posiedzi” na tzw. „dołku” 62 godzin, a w zamian za to będzie jedynie 10 godzin na dostarczenie mu postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Ponadto przy obliczaniu powyższych terminów nie bierze się pod uwagę tzw. obywatelskiego ujęcia. Termin jest liczony od momentu gdy osoba zostanie zatrzymana przez uprawniony organ, co z reguły ma miejsce niezwłocznie po obywatelskim ujęciu.
Ponowne zatrzymanie pod tymi samymi zarzutami tej samej osoby jest bezprawne – czyli nie może być wykonana hipotetyczna „groźba” organów ścigania, że pomimo tego, że osoba zostaje zwolniona to jeśli nie pójdzie na współpracę to znów zostanie zatrzymana.
W dobrze pojętym interesie osoby zatrzymanej jest to, aby adwokat uczestniczył w postępowaniu przygotowawczym od samego początku – umożliwi to nie tylko większą pewność i spokój klienta, ponieważ adwokat może być obecny przy każdym przesłuchaniu osoby którą broni, ale też jak wyżej wspomniano da to adwokatowi możliwość kontrolowania poczynań organów ścigania jak i uczestniczenie w czynnościach przygotowawczych – chodzi tu przede wszystkim o uczestniczenie obrońcy w przesłuchaniach świadków, biegłych – adwokat będzie mógł zadawać swoje pytania świadkom i biegłym dzięki czemu nie zostanie przedstawiona jednostronna wersja faktów – niezmiernie ważne jest działanie adwokata właśnie na tym etapie, później może już być za późno – na sali sądowej świadkowie mogą już wielu rzeczy nie pamiętać lub też celowo przeinaczać fakty, a w takiej sytuacji sąd odczytuje ich zeznania złożone w postępowaniu przygotowawczym, co gdy adwokat nie mógł w nich uczestniczyć? Na pierwszy rzut oka widać, że taka sytuacja ogromnie utrudnia obronę.
Co więcej, w trakcie czynności w postępowaniu przygotowawczym adwokat może również reagować na nieprawidłowości podczas przesłuchań zarówno świadków jak i biegłych – adwokat czuwa nad tym, aby zeznającym nie zadawać pytań sugerujących odpowiedź, niedopuszczalne są pytania typu: czy było to tak i tak?, czy podejrzany zachowywał się tak? Czuwanie nad przebiegiem przesłuchania jest ważne również z tego powodu, że protokół z reguły nie zawiera treści zadanych pytań, a jedynie zeznania osób przesłuchiwanych – więc osobie protokołującej, przy braku obecności adwokata bardzo łatwo było by ukryć fakt zadawania takich pytań. Adwokat uczestniczący w przesłuchaniu i będący świadkiem takiego postępowania natychmiast powinien zareagować poprzez zwrócenie uwagi i żądanie zaprotokołowania takiego pytania lub autentycznej odpowiedzi świadka i swojego sprzeciwu. Jeżeli adwokat spotka się z odmową zaprotokołowania takiego pytania to wtedy może skorzystać z uprawnienia zgłoszenia zarzutów przy podpisywaniu protokołu. W przypadku nie wciągnięcia do protokołu zarzutów adwokat odmawia jego podpisania – w takiej sytuacji osoba prowadząca protokół ma obowiązek umieścić przyczynę odmowy podpisania protokołu. Pokazuje to wręcz niezbędny udział obrońcy w takich czynnościach.
Osoba zatrzymana staje się podejrzanym w momencie przedstawienia mu zarzutów, kodeks postępowania karnego normuje, że przedstawienie zarzutów ma być w formie postanowienia, które niezwłocznie dostarcza się podejrzanemu i go przesłuchuje. Możliwa jest również sytuacja, gdy organ ścigania przedstawia zarzuty osobie, która była do tej pory traktowana jako świadek i może dojść do sytuacji, w której organy ścigania odwlekają moment przedstawienia zarzutów, aby utrzymać osobie status świadka – wtedy taka osoba ma ograniczone prawo odmowy zeznań jak i prawo odmowy na zadane pytanie, świadek ma obowiązek pod niewielkimi wyjątkami mówić prawdę i jeżeli taka osoba odmawia zeznań lub odpowiedzi na pytanie to śledczy ma w takiej sytuacji prawie pewność czy przedstawić takiej osobie zarzuty – podkreślić należy, że w przypadku zmiany statusu ze świadka na podejrzanego protokoły z przesłuchania takiej osoby w postępowaniu przygotowawczym nie mogą już być odczytywane.
Zasadą jest to, że w postępowaniu przygotowawczym udostępnia się akta zarówno podejrzanemu jak i jego obrońcy pod warunkiem, że prowadzący postępowanie wyrazi na to zgodę, a odmówić zgody może tylko w wyjątkowych sytuacjach. Jeżeli natomiast prokurator zdecyduje się złożyć wniosek o zastosowanie bądź przedłużenie tymczasowego aresztowania to podejrzanemu albo jego adwokatowi udostępnia się akta co najmniej w części zawierającej dowody wskazane we wniosku oraz w uzasadnieniu postanowienia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania – jednak również w tej sytuacji prokurator w uzasadnionych przypadkach może tego odmówić – w takiej sytuacji adwokat powinien złożyć zażalenie – zażalenie jest w takim przypadku konieczne między innymi przez to żeby, jak wyżej wskazano „pokazać” organom śledczym, że jest się zdeterminowanym w obronie swojego klienta i wykorzysta się ku temu wszystkie prawnie dostępne środki.
Adwokat aktywnie uczestniczy również w trakcie stosowania środków zapobiegawczych – najbardziej znanym jak i najbardziej uciążliwym i poważnym środkiem zapobiegawczym jest tymczasowe aresztowanie, oprócz niego wyróżnia się poręczenie majątkowe, poręczenie społeczne, poręczenie osoby godnej zaufania, dozór policji, nakaz opuszczenie przez podejrzanego lokalu mieszkalnego, zawieszenie w czynnościach, zakaz opuszczania kraju – środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym można zastosować wyłącznie wobec osoby, której dostarczono postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Ponadto adwokat ma prawo uczestniczenia w posiedzeniu sądu mającym na celu rozpoznanie wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Adwokat uczestnicząc w okresie stosowania tymczasowego aresztowania kontroluje również to czy ten środek nie jest niedozwolonym naciskiem na podejrzanego – np. poprzez odmawianie widzeń, osadzenie z poważnymi przestępcami, ustawiczne wnioski o przedłużenie tymczasowego aresztowania – adwokat obserwuje przebieg tymczasowego aresztowania i np. w sytuacji gdy przez 3 miesiące tymczasowego aresztowania prokuratura podjęła się jakichkolwiek czynności po 2 miesiącach i następnie składa wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania to adwokat powinien w takiej sytuacji zasygnalizować sądowi to postępowanie i podnieść argument opieszałości śledczych.